Trung tâm Giáo dục thiên nhiên và cuộc chiến bảo vệ loài gấu

Bằng các chiến lược mang tính sáng tạo và đổi mới, ENV mong muốn từng bước thay đổi thái độ và hành vi của công chúng, khuyến khích người dân Việt Nam sống thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, ENV cũng phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng nhằm tăng cường thể chế, chính sách và trực tiếp hỗ trợ các nỗ lực thực thi pháp luật trong công cuộc bảo vệ các loài động vật hoang dã đang bị đe dọa tại Việt Nam, trong khu vực và trên toàn thế giới.

Trong các loài động vật hoang dã ở Việt Nam thì gấu là loài có nguy cơ bị đe dọa cao, do thói quen sử dụng mật gấu của người dân, vì nghĩ đây là loại dược phẩm chữa được nhiều bệnh. Điều này đã đe dọa nghiêm trọng tới sự tồn vong của các loài gấu ở Việt Nam và trong khu vực. Năm cao điểm của tình trạng nuôi nhốt gầu là năm 2005, khi có hơn 4.300 cá thể gấu được phát hiện nuôi nhốt tại các trang trại trên cả nước. Hầu hết những cá thể gấu này đều bị săn bắt từ tự nhiên và bán cho các trang trại.

Để bảo vệ loài gấu, đấu tranh với nạn nuôi nhốt gấu trái phép, ENV chú trong thực hiện các chiến dịch truyền thông, nâng cao nhận thức cho cộng đồng. ENV xác định, giảm nhu cầu tiêu thụ mật gấu là nhân tố rất quan trọng để chấm dứt hoàn toàn việc nuôi nhốt và buôn bán gấu. Việc giảm cầu tiêu thụ phải được thực hiện song song với các nỗ lực chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu, nếu không khách hàng sẽ lại tìm mua mật gấu từ những nơi khác, ví dụ như từ các trại gấu ở Trung Quốc hay Lào.

Để tìm hiểu thói quen sử dụng mật gấu và làm cơ sở cho các hoạt động truyền thông, ENV đã thực hiện hai cuộc khảo sát vào năm 2009 và 2011. Trong quý 4/2014, ENV cũng tiến hành tái khảo sát đối với người dân tại 3 thành phố lớn của Việt Nam, nhằm đánh giá sự thay đổi nhận trong thức và hành vi sử dụng mật gấu. 

Bên cạnh đó, ENV thường xuyên thực hiện các hoạt động truyền thông trên truyền hình và đài phát thanh, thông qua các phim ngắn tuyên truyền nhằm mục đích nâng cao nhận thức của công đồng về các loài gấu của Việt Nam và giảm cầu tiêu thụ mật gấu và các sản phẩm từ gấu.Ngoài ra, ENV cũng tiến hành chiến dịch quảng bá trên các bảng quảng cáo dọc những trục đường cao tốc chính, trên xe buýt và tạp chí. 

Đặc biệt, ENV đã phát động chiến dịch truyền thông: “Nói không với mật gấu”. Nhóm cán bộ giáo dục lưu động của ENV thực hiện các triển lãm về gấu tại các địa điểm công cộng trên nhiều tỉnh/thành trên cả nước với mục đích tạo cơ hội cho người dân hiểu thêm về thực trạng của loài gấu của Việt Nam và ký phiếu cam kết không sử dụng mật gấu và các sản phẩm từ gấu. Tính đến năm 2014, đã có 220.000 người dân Việt Nam đã kí cam kết nói không với mật gấu và các sản phẩm từ gấu. 

Từ cuối năm 2010, ENV đã triển khai chiến dịch tâm lí chiến tại các “Điểm nóng về nuôi nhốt gấu” tại Việt Nam, tác động trực tiếp tới các chủ nuôi gấu nhằm vận động họ từ bỏ hoạt động này. 

Tại các điểm nóng về tình trạng nuôi nhốt gấu (huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An và huyện Phúc Thọ, Tp. Hà Nội), hàng tháng ENV đều tổ chức các hoạt động tuyên truyền tại trường học, các khu chợ, phỏng vấn hàng xóm của trại gấu, hay truyền tải thông điệp qua hệ thống loa phát thanh địa phương.
Đồng thời, mỗi tháng ENV cũng gọi điện thoại và gửi thư đến các chủ trại gấu để nhắc nhở họ rằng việc trích hút mật gấu và nuôi nhốt gấu không được đăng ký là vi phạm pháp luật, cũng như gây áp lực tới các chủ trại gấu nhằm chấm dứt ngành công nghiệp mật gấu. Chương trình được đánh giá có hiệu quả, tác động tích cực đến thái độ của người dân và một số chủ trại gấu.

Chương trình Giáo dục môi trường dành cho học sinh cấp 2 nhận được sự tham gia của đông đảo các em học sinh. Tại hai trường THCS, ENV đã thành lập hai câu lạc bộ (CLB) “Dũng sĩ bảo vệ Gấu” với mong muốn các em sẽ là đội ngũ tuyên truyền viên mạnh mẽ tại địa phương nhằm đưa thông điệp KHÔNG sử dụng mật gấu và các sản phẩm từ gấu, để chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu tại địa phương. CLB được thành lập từ tháng 3/ 2014 và tham gia các hoạt động do ENV tổ chức sinh hoạt hàng tháng. 

 Để bảo vệ gấu, ENV cho rằng, phải tác động đến ý thức ngay từ các em nhỏ, bởi thế ENV đã có nhiều hoạt động tuyên truyền trong nhà trường và tổ chức cuộc thi vẽ tranh mang tên: "Trả lại sự bình yên cho loài gấu" trên phạm vi toàn quốc. Cuộc thi đã thu hút 96.000 bài dự thi thể hiện sự quan tâm và những ý tưởng của người tham gia với nhiều độ tuổi, nghề nghiệp khác nhau trên cả nước. Hay như Cuộc thi làm phim “Nói KHÔNG với mật gấu”, để khuyến khích sự tham gia trực tiếp hơn từ người dân, truyền tải thông điệp không sử dụng mật gấu và các sản phẩm làm từ gấu. Đây là cuộc thi mang tính xã hội hóa cao, dành cho tất cả các cá nhân, tổ chức đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam. Sau gần 4 tháng triển khai, ENV đã nhận được rất nhiều bài dự thi xuất sắc và đã chọn lựa ra 8 phim ngắn tuyên truyền xuất sắc nhất. 

Kể từ năm 2012, ngày 13 tháng 9 đã chính thức được chọn là Ngày Gấu Việt Nam. Hơn 50 người nổi tiếng trên khắp cả nước đã cùng với ENV lên tiếng kêu gọi chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu ngay lập tức để bảo vệ các loài gấu của Việt Nam. Đồng thời, cũng trong ngày này, chương trình triển lãm bảo vệ gấu được đồng loạt tổ chức tại 8 tỉnh, thành lớn của Việt Nam bởi các câu lạc bộ trong mạng lưới Tình nguyện viên bảo vệ động vật hoang dã.
Thông qua trang mạng xã hội cá nhân, các nghệ sĩ đã mạnh mẽ thể hiện quan điểm “Tôi ủng hộ chấm dứt nuôi nhốt gấu và hi vọng các bạn cũng vậy”, đồng thời khuyến khích cộng đồng không tiêu thụ mật gấu nhằm chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu, bảo vệ các loài gấu của Việt Nam trước nguy cơ tuyệt chủng. Đến cuối tháng 7/2014, chiến dịch đã nhận được 44.160 lượt like và 363 lượt chia sẻ trên mạng xã hội Facebook. Sự ủng hộ nhiệt tình của các sao Việt đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người hâm mộ cùng lên tiếng bảo vệ các loài gấu của Việt Nam.

Nhờ những biện pháp quản lý của Nhà nước và sự vào cuộc quyết liệt của ENV, tình trạng nuôi nhốt gấu đã giảm đáng kể, nếu như năm 2005 có 4.300 cá thể gấu bị nuôi nhốt, thì sau 10 năm, đến năm 2015, cả nước chỉ còn 1.250 cá thể gấu bị nuôi nhốt, giảm tới 72%.

Bà Vũ Thị Quyên, Giám đốc ENV cho biết, mục tiêu của ENV là xóa bỏ không còn cá thể gấu nào bị nuôi nhốt nữa. “Còn quá sớm để có thể tuyên bố thành công vì hiện nay khoảng 1.250 cá thể gấu vẫn đang bị nuôi nhốt trong các trang trại trên cả nước. Tuy nhiên, chúng ta có thể tự hào vì sau 10 năm nỗ lực, nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các tổ chức xã hội dân sự, khối doanh nghiệp, báo chí, những người nổi tiếng và cả cộng đồng mà chúng ta đã đạt được những bước tiến lớn trong việc giải quyết một vấn đề mang tính cấp thiết của xã hội và là mối đe dọa tới đa dạng sinh học của nước nhà. Chỉ khi nạn nuôi nhốt gấu được chấm dứt hoàn toàn thì các quần thể gấu trong tự nhiên mới có cơ hội được phục hồi”, bà Quyên nhấn mạnh.

Ca sỹ Mỹ Linh, Đại sứ bảo vệ Gấu, người đã đồng hành với ENV trong nỗ lực chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu tại Việt Nam cũng chia sẻ: “Các cá thể gấu đã phải chịu đựng cuộc sống ‘tù ngục’ trong trang trại. Nhiều cá thể bị bắt, nhốt từ khi còn nhỏ và buộc phải sống cả cuộc đời trong chuồng cũi. Chúng ta đã đạt được những bước tiến đáng kể trong 10 năm qua, nhưng chúng ta sẽ không dừng lại cho đến khi không còn một cá thể gấu nào bị nuôi nhốt để lấy mật”.